راهنمای رمضان | پاسخ به پنج سؤال که قبل از آغاز ماه مبارک رمضان باید بدانیم

به گزارش پایگاه خبری 598، در ماه مبارک رمضان، هر روز با «راهنمای رمضان» همراه شما هستیم؛ این مجموعه با بیان احکام شرعی مربوط به ماه مبارک رمضان به همراه نظرات مراجع عظام تقدیم شما فرهیختگان می شود.

حجت‌الاسلام والمسلمین سید محمدتقی محمدی شیخ:

* احکام پرداخت فدیه روزه در بیماری های دائمی

* یکی از سؤالاتی که پیش از فرا رسیدن ماه مبارک رمضان، مردم به کرات مطرح می‌کنند، این مسئله است که: شخصی که در سال گذشته به علت بیماری توفیق روزه‌داری نداشته است، وظیفه‌اش چیست و چه باید بکند؟

چنانچه بیماری فرد جنبه دائمی داشته باشد، یعنی از ماه رمضان سال قبل تا ماه رمضان سال بعد، امکان قضای روزه - حتی به صورت پراکنده، حتی هفته‌ای یک روز یا ماهی دو تا سه روز - برای او وجود نداشته باشد، این شخص روزه قضا ندارد.

در چنین حالتی، تنها وظیفه‌اش این است که برای هر روز، یک مُد طعام (معادل هفتصد و پنجاه گرم گندم، آرد، نان، برنج یا خرما) به فقیر بدهد.

سؤال مهمی که در این زمینه مطرح می‌شود این است: آیا واجب است؟ آیا می‌توان قبل از فرا رسیدن ماه رمضان سال بعد این مُد طعام را پرداخت کرد، در حالی که یقین داریم امکان قضای روزه وجود ندارد؟

در این مورد، بین مراجع عظام تقلید دو دیدگاه وجود دارد:

۱. برخی از مراجع عظام تقلید، از جمله حضرت آیت‌الله مکارم شیرازی، حضرت آیت‌الله فاضل لنکرانی و حضرت آیت‌الله بهجت (رحمة الله علیه) می‌فرمایند: اشکالی ندارد و می‌توان پیش از فرا رسیدن ماه رمضان سال بعد، فدیه را پرداخت نمود.

۲. اما سایر مراجع معظم تقلید، از جمله مقام معظم رهبری می‌فرمایند: هنگامی که شب اول ماه رمضان سال آینده فرا رسید، از آن زمان به بعد، پرداخت این مُد طعام باید صورت گیرد و پرداخت قبل از آن کفایت نمی‌کند.

* احکام قضای روزه و کفاره تأخیر

* سؤال از دیگر از سؤالاتی که پیرامون روزه مطرح می‌شود، مربوط به افرادی است که در سال گذشته به دلایلی چون بیماری، مسافرت، یا عذر شرعی زنان، موفق به روزه‌داری نشده‌اند. وظیفه این افراد چیست؟

طبق نظر همه مراجع عظام تقلید، اگر فرد روزه‌های خود را قضا کند، وظیفه خاصی ندارد؛ اما اگر قضای روزه را تا رسیدن ماه رمضان سال بعد انجام ندهد، علاوه بر قضای خود روزه، باید برای هر روز یک مُد طعام (معادل ۷۵۰ گرم گندم یا معادل آن) به عنوان کفاره تأخیر نیز پرداخت نماید.

در این‌جا سؤالی مطرح می‌شود: آیا قضا کردن روزه تا پیش از ماه رمضان سال بعد واجب است؟

در این مورد، مراجع عظام تقلید نظرات متفاوتی دارند:

۱. برخی از مراجع مانند آیت‌الله مکارم شیرازی و آیت‌الله فاضل لنکرانی فتوا داده‌اند که بله، قضای روزه تا پیش از ماه رمضان بعدی واجب است.

۲. برخی دیگر از مراجع مانند حضرت امام خمینی(ره)، مقام معظم رهبری و آیت‌الله وحید خراسانی احتیاط واجب می‌دانند که قضای روزه تا پیش از ماه رمضان بعدی انجام شود.

۳. بعضی از مراجع همچون آیت‌الله خویی و آیت‌الله سیستانی، قضای روزه پیش از ماه رمضان بعدی را مستحب می‌دانند، نه واجب.

نتیجه آنکه طبق نظر مشهور، افراد باید روزه‌های قضای خود را پیش از رسیدن ماه رمضان بعدی به جا آورند. اگر این کار را انجام ندهند، طبق نظر همه مراجع عظام تقلید، علاوه بر قضای روزه، برای هر روز باید یک مُد طعام به عنوان کفاره تأخیر پرداخت نمایند.

* پرداخت کفاره از گذشته: ملاک مقدار است نه قیمت

* برخی از افراد کفاره‌هایی را از گذشته (مثلاً پنج یا ده سال پیش) بدهکار بوده‌اند و پرداخت نکرده‌اند. آیا باید به قیمت همان زمان پرداخت کنند یا به قیمت امروز؟

در کفارات، اصلاً پول موضوعیت ندارد. ملاک اصلی، پرداخت هفتصد و پنجاه گرم مواد غذایی است که می‌تواند گندم، آرد، نان، برنج، خرما یا کشمش باشد.

اگر در گذشته عین مواد غذایی را پرداخت کرده‌اید، تکلیف شما ساقط شده است؛ اما اگر پرداخت نکرده‌اید و اکنون می‌خواهید پرداخت کنید، باید عین مواد غذایی امروز را به فقیر بدهید.

به طور کلی، پرداخت پول به تنهایی در کفارات کافی نیست، مگر اینکه شخصی را وکیل کنید تا با آن پول، مواد غذایی تهیه کرده و به فقرا بدهد.

این شخص می‌تواند نماینده دفتر مرجع تقلید، دفتر امام جمعه شهر، یا هر فرد مورد اعتمادی باشد که در این زمینه خدمت می‌کند.

اگر این فرد را وکیل کنید تا از طرف شما گندم، آرد، نان یا سایر مواد غذایی مجاز را خریداری کرده و به فقرا بدهد، این کفایت می‌کند.

اما اگر چنین وکالتی ندهید و صرفاً پول را به فقیر بدهید و فقیر آن پول را در موارد دیگری مصرف کند، تکلیف شما ساقط نمی‌شود و باید دوباره مُد طعام خود را پرداخت کنید.

* مصرف کفاره و مد طعام: چه کسانی می‌توانند دریافت‌کننده باشند؟

* آیا می‌توانیم مُد طعام یا کفاره را به افراد نزدیک خودمان از جمله پدر، مادر، و فرزندان (در صورت فقیر بودن) پرداخت کنیم؟

افرادی که واجب‌النفقه ما هستند، مانند پدر، مادر و فرزندان، نمی‌توانند دریافت‌کننده کفاره باشند؛ اما پرداخت کفاره به سایر بستگان مانند برادر، خواهر، عروس، داماد، خاله، عمه و دیگران اشکالی ندارد.

سؤال مهمی که در این زمینه مطرح می‌شود این است:

اگر شخصی مُد طعام خود را به برادر یا خواهرش داد، اما می‌داند که آنها آن را با پدر و مادرش مصرف می‌کنند، یا به عروس داد در حالی که می‌داند با پسرش (که واجب‌النفقه پرداخت‌کننده است) مصرف می‌کند، یا به داماد داد در حالی که می‌داند با دختر یا نوه‌هایش مصرف می‌کنند، آیا این موارد اشکال دارد؟

در این موارد، اشکالی وجود ندارد. زمانی که مُد طعام به ملکیت فقیر درآمد، حتی اگر خود پرداخت‌کننده را هم به صرف غذا دعوت کند، اشکالی ندارد.

به عنوان مثال، اگر برنج به عنوان مُد طعام دادید و فقیر همان برنج را مصرف کرد و شما را هم دعوت نمود، مصرف آن برای شما اشکالی ندارد و از آن مُد طعام شما کفایت می‌کند.

* پرداخت کفاره و تطبیق با نیازهای فقیر: آیا تبدیل مجاز است؟

*آیا می‌توانیم کفاره را تبدیل به نیاز فقیر کنیم؟ مثلاً فقیری که دارو ندارد، یا لباس ندارد، یا باید هزینه آب، برق و گاز خانه‌اش را پرداخت کند و پول آن را ندارد، آیا می‌توانیم با کفاره این موارد را پرداخت کنیم؟

در پاسخ به این عزیزان باید بگوییم:

خیر، گندم، آرد و نان در پرداخت کفاره موضوعیت دارد و ما باید عین این مواد را تحویل فقیر بدهیم. نمی‌توانیم با قیمت آن، نیاز دیگر فقیر را تأمین کنیم. پرداخت کفاره حتماً باید به صورت تحویل مستقیم مواد غذایی به فقیر باشد.

تبدیل به احسن نیز در این مورد صحیح نیست. برخی افراد به جای پرداخت گندم، آن را تبدیل به پول می‌کنند و سپس با آن پول، گوشت و مرغ برای فقیر تهیه می‌کنند. این روش کافی نیست.

پرداخت برنج به جای گندم صحیح است، اما باید مقدار هفتصد و پنجاه گرم برای هر روز رعایت شود. بعضی‌ها ارزش گندم را محاسبه می‌کنند و آن را به برنج تبدیل می‌کنند که این روش درست است، زیرا برنج یکی از موارد مجاز برای پرداخت کفاره است، اما حتماً باید مقدار هفتصد و پنجاه گرم برای هر روز رعایت شود.

اگر کسی بخواهد کفاره کل ماه رمضان را پرداخت کند، باید حدود بیست و دو و نیم کیلوگرم گندم، آرد یا برنج پرداخت نماید تا تکلیف او ساقط شود.